A DOCUMENTACIÓN INFORMATIVA

RESUMO:

Esta investigación aborda diferentes aspectos do ámbito da documentación informativa nos medios de comunicación.

O traballo comeza coa exposición xeral do termo “documentación”, e coa súa posterior vinculación ao mundo da comunicación en xeral e do xornalismo en particular. A continuación, expóñense os principios que marcarán a tarefa de documentación, e que están vinculados á realización dunha información veraz e fiel ós códigos marcados pola deontoloxía xornalística.

En terceiro lugar, abórdanse as características dos feitos de actualidade, que difiren nalgúns aspectos doutros tipos de feitos con menor presenza na información diaria.

Dentro da análise da metodoloxía da documentación, faise fincapé nas funcións desta actividade, grande base de datos na que os xornalistas dos medios poden atopar recursos cos que iniciar, continuar ou complementar as súas informacións. Estes procesos están ampliados no derradeiro apartado, que explica polo miúdo o funcionamento do centro de documentación nos medios de comunicación.

Introdución:

A documentación informativa acompaña o proceso informativo desde o seu plantexamento, xa que axúdalle ao xornalista a buscar as fontes que terán voz na súa peza, apórtalle datos sobre antecedentes e/ou feitos similares e, nos derradeiros chanzos da elaboración da peza, pode aportarlle materiais complementarios como, por exemplo, os materiais gráficos ou audiovisuais.

Ao longo desta investigación, mostraranse algunhas das características da documentación informativa, de grande presenza e tamén grande descoñecemento nos medios de comunicación. Para isto, abordaremos non só as súas características formais senón tamén a súa aplicación no terreo práctico, describindo como é o traballo nos centros de documentación dos medios de comunicación.

1-Definición

documentación. (Do lat. documentatĭo, -ōnis).

1. f. Acción e efecto de documentar.

2. f. Documento ou conxunto de documentos, preferentemente de carácter oficial, que serven para a identificación persoal o para documentar ou acreditar algo.

documentar.(Do lat. documentāre).

1. tr. Probar, xustificar a verdade de algo con documentos.

2. tr. Instruír ou informar a alguén sobre as noticias e probas que atinxen a un asunto.

Estudosos como o catedrático J.L López Yepes definen a Documentación Informativa como “aquela parte da Documentación que ten por obxecto de estudo o proceso de transmisión de fontes para a obtención de novos coñecementos na investigación da comunicación social e no traballo no seo da empresa informativa”.

A Documentación Informativa aporta os coñecementos necesarios para acceder á documentación impresa, sonora e audiovisual, localizar na internet documentación de utilidade, distinguir as diferentes tipoloxías de documentación. En resumo, a Documentación Informativa outorga as claves para poder buscar, clasificar, ordenar, xerar e recuperar información de utilidade.

2-Principios

Segundo Gabriel Galdón López, as tarefas documentais dentro do ámbito xornalístico agrúpanse en dúas vertentes: os “principios teleolóxicos” e os “principios formais e circunstanciais”

1.    Principios teleolóxicos: teñen como principal obxectivo contribuír á elaboración dunha información xornalística verdadeira, intelixible e orientadora, o que serve como orixe a unha serie de novos principios:

a.    Principio verificativo: busca a calidade informativa baseándose na veracidade dos textos e referencias que as pezas informativas conteñen.

b.    Principio explicativo: serve para que a información publicada sexa intelixible para todos os usuarios da publicación na que está contida, independentemente do seu grao de formación.

c.    Principio editorial: a información está determinada polos principios editoriais do medio. Estes principios editoriais non deben entrar en conflito co principio verificativo nin co explicativo.

2.    Principios formais e circunstanciais: parten da definición dada para os principios teleolóxicos de busca dunha información xornalística verdadeira, intelixible e orientadora, e tamén serven como orixe a unha  nova serie de principios:

a. Principio de perdurabilidade: constitúe a razón formal da documentación xornalística, que tenta fixar a utilidade futura dos textos e referencias na elaboración da información.

b.  Principio de adecuación funcional: a documentación está orientada ao tratamento específico que precisa cada tarefa e cada medio documental segundo a súa natureza e función.

c. Principio limitativo: é o conxunto de circunstancias reais da actividade documental xornalística, que condicionan o seu exercicio e o emprego duns medios ou outros. Un destes principios pode ser o factor xeográfico, por exemplo, que condicionará a información que publica un medio segundo o entorno no que ten máis usuarios, o que condicionará a actividade de documentación.

3- Características da información de actualidade

A información de actualidade non é un conxunto multiforme de feitos puntuais que carezan de relación entre si, senón unha complexa rede de causas e efectos constituído polo reflexo das actividades políticas, económicas, sociais e culturais do home.

Félix del Valle Gastamiza, Doutor en Ciencias da Información e Profesor da Universidade Complutense de Madrid distingue dez características inherentes á información de actualidade:

1.  Coincidencia episódica: as mesmas noticias son ofrecidas por todos os medios diarios nas mesmas datas. Este fenómeno está causado pola dependencia dos medios das axencias.

2. Redundancia cíclica: a actividade xornalística céntrase na cobertura dos feitos contemporáneos. Determinados acontecementos teñen unha frecuencia diaria (os cambios na bolsa), outros semanal (reunión do consello de ministros), outros mensual, anual, etc. o que os fai previsibles para o proceso de documentación.

3.  “Efecto Mateo”: este nome ven determinado pola sentenza “Moitos son os chamados, poucos os escollidos”, recollida no Evanxeo segundo San Mateo. Aplicada á documentación quere dicir que unhas poucas personaxes polarizan o interese dos medios e aparecen nomeados en moitas noticias (un Xefe de Estado, por exemplo) en contraposición con outra inmensa maioría que aparecen citados con escasa frecuencia, co consecuente desequilibrio no que respecta ao tratamento da información relativa ás persoas.

4.  Multiplicidade de soportes: a información de actualidade pode materializarse en teletipos, noticias impresas, comunicados de prensa, gravacións radiofónicas, materiais audiovisuais, etc.

5.  Fragmentación da mensaxe: as mensaxes informativas transmítense fragmentadas, segundo o ritmo de captación dos acontecementos, xa que uns feitos chegan a coñecemento dos medios cunha temporalidade diferente doutros.

6.  Latencia: en principio, a información de actualidade caduca mais calquera feito pode reabrirse e pode devolver o protagonismo ás personaxes e os feitos independentemente da súa antigüidade.

7. Documentos compostos: textos con fotografías e gráficos, por exemplo, plantexan dificultades no que respecta á organización documental e o deseño das ferramentas de recuperación documental.

8.  “Lei do mínimo esforzo”: a cotío adóitase traballar cun tempo moi reducido, o que moitas veces fai que o tratamento da información que se elabora presente unha calidade inferior.

9. Estratificación de usuarios e usos: trabállase para usuarios de especialización e obxectivos moi diferentes polo que a información elaborada (a non ser que se trate de publicacións especializadas), debe estar adaptada a calquera tipo de lector.

10. Relatividade de significado: os documentos xornalísticos mudan de significado en distintos contextos e baixo as distintas interpretacións dos usuarios, o que os fai polivalentes. Esta relatividade de significado é especialmente relevante na información audiovisual, xa que a miúdo se empregan recursos como as “imaxes de arquivo”.

Outra das características que se podería incluír é a da omisión, xa que a practica totalidade de pezas xornalísticas omiten información, xa sexa de xeito voluntario ou involuntario.

4- Funcións

Posto que estamos a falar de Documentación Informativa, esta ten como finalidade principal servir de base para investigacións encamiñadas á información da cidadanía, por tanto, ten a súa razón de ser en base a catro procesos principais: valoración da información atopada, selección dos extractos máis relevantes, clasificación e arquivo para a posterior elaboración das pezas informativas e/ou o afondamento nas investigación levadas a cabo polos medios ou os xornalistas.

As funcións máis importante que desempeña a Documentación Informativa poden ser:

•          O seu papel no proceso de produción de información: hoxe en día, a grande maioría de profesionais da comunicación emprega a Documentación para xerar información nova que os leve ao inicio dos feitos e a mellores fontes. A Documentación é unha ferramenta que axuda a potenciar a posibilidade de información.
•          A Documentación contribúe á mellora da calidade e credibilidade da información. Un proceso ben documentado fará que este sexa fiable. Como hoxe en día case todo o mundo ten acceso rápido á información calquera erro na documentación fará que o usuario se decate de xeito case inmediato, co risco de que mude a nosa oferta informativa por outra.
•           A información obtida no proceso de documentación pode ser almacenada e conservada, xa non só en formatos físicos (bibliotecas, hemerotecas...) senón tamén en formatos dixitais, grazas ás posibilidades que abriu o mundo da informática. O que se debe ter sempre en conta, empreguemos o formato que empreguemos, é que os diferentes documentos deben estar correctamente etiquetados, de xeito que sexa posible a súa rápida identificación.
•          Difusión e reutilización: calquera información ben documentada e almacenada poderá ser empregada no futuro, ben por nós mesmos ou por outros interesados. A reutilización da documentación é unha das bases da primeira función que viamos: a súa importancia no proceso de produción da información. 

5- Finalidade

Como finalidade principal, podemos dicir que a documentación pretende crear un cadro lóxico no que rexistrar e clasificar as ideas e os documentos recollidos para poder atopalos rapidamente en caso de necesidade. É un rexistro material que substitúe e complementa ao mesmo tempo o rexistro memorístico.

6- O centro de documentación dun medio: funcións, características e fins.

O centro de documentación dun medio é unha ferramenta na que os xornalistas poden atopar toda a información da que dispón un medio, así como recursos para complementar esas informacións, clasificada para maior accesibilidade. A principal finalidade do centro de documentación é a de servirlle aos xornalistas do medio para completar as investigacións que realizan, observando antecedentes de feitos similares, por exemplo. Grazas á documentación tamén poden obter recursos cos que complementar as informacións elaboradas.

Segundo María Eulàlia Fuentes i Pujol, o centro de documentación dun medio cumpre tres funcións básicas:

•     Proporcionar fontes concretas para poder comprobar rapidamente un dato
•     Ter materiais suficientes para situar os distintos temas nun contexto.
•     Actuar como fontes de inspiración, ben para novas ideas ou novos enfoques sobre temascoñecidos que se axustan ás peticións concretas dos usuarios principais destes servizos, os xornalistas.

Mapa conceptual:

 -Resumo

-Introdución

1-Definición

•          “documentación”
•          “documentar”
•          Definición dos estudosos

2-Principios das tarefas documentais

-Teleolóxicos

•         Verificativo
•          Explicativo
•          Editorial

-Formais e circunstanciais

•          Pluralidade
•          Adecuación funcional
•          Limitativo

3-Características da información de actualidade (segundo Félix del Valle Gastamiza)

•          Coincidencia episódica
•           Redundancia cíclica
•          “Efecto Mateo”
•          Multiplicidade de soportes
•          Fragmentación da mensaxe
•          Latencia
•          Documentos compostos
•          “Lei do mínimo esforzo”
•          Estratificación de usuarios e usos
•          Relatividade de significado
•          Omisión

4-Funcións

•         Servir de base a investigacións encamiñadas a informar a cidadanía.
•         Papel importante no proceso de produción da información
•        Mellora da calidade e credibilidade da información.
•          A información obtida pode ser conservada e almacenada.
•          Difusión e reutilización da información

5-Finalidade: clasificación das ideas e datos recollidos nas investigacións, no contacto coas fontes, etc. para que sexan empregados en futuros traballos xornalísticos.

6-O centro de documentación dun medio.

•          Proporciona fontes concretas e de rápido acceso
•          Ten materiais suficientes que axudan na contextualización dos feitos.
•          Actúa como fonte de inspiración cara a novos traballos xornalísticos.

A.V.